Luc Tuymans in Bozar (III)

Het werk dat op mij de diepste indruk heeft gemaakt is ongetwijfeld 'The Nose' uit 2002. Niet voor niets staat het ook op het informatieve foldertje van de tentoonstelling. Nu is de titel van dit doek maar een titel: de neus is nu eenmaal het meest prominente deel van het gezicht - in alle betekenissen - en in dit geval is ze inderdaad best uitstekend. Maar daar gaat het natuurlijk niet om. Volgens de catalogus gaat het doek terug op een afbeelding die Tuymans licht gewijzigd heeft: een glimlach  heeft plaats gemaakt voor een raadselachtige gezichtsuitdrukking.  Tuymans zelf noemt het 'als het ware een Christuskop', omdat de stijl ervan herinnert aan de talloze 'Ecce Homo's' die de menselijkheid en het lijden van Christus moesten oproepen. Ik kan daar best inkomen: voor mij is de uitdrukking van het gezicht er een van immense, diepste droefheid (en ontgoocheling), waar woorden zonder  meer tekortschieten, de zaken nog erger zouden maken, waar alleen woordeloos respect en empathie passend zijn. Bij mij roept 'The Nose' dat gevoelen heel sterk op, en daarom vind ik het ook zo'n schitterend werk. Daarvoor alleen al had ik de retrospectieve willen zien.

The Nose, 2002

De Amerikaanse politiek wordt aangesneden in de min of meer reconstructie van de tentoonstelling 'Proper', in  New York, 2005. Boven het hoofdstuk dat over 'Proper' gaat, staat het antwoord van Condoleezza Rice op de vraag of ze na 9-11 geen problemen had om goed te slapen. Antwoordt Rice: 'De eerste nacht wel, ja, maar daarna hebben we een plan uitgewerkt, en sindsdien slaap ik als een roos'. Of die houding ook uit haar portret blijkt? Voor mij spreekt daar inderdaad hardheid uit, maar ook ongerustheid: zij lijkt met een priemende, onderzoekende blik de wereld in te kijken, ze lijkt duidelijk benomen en geraakt door haar functie in een US die plotseling niet meer zo kwetsbaar waren. Geeft ze vanuit haar positie dan toch blijk van enige menselijkheid?

The Secretary of State, 2005

 Ik had een beetje schrik toen ik naar de tentoonstelling van Tuymans ging: te weinig kleur vond ik van te voren, zeer ernstig ook, hij leek mij niet echt doeken te schilderen waar je je woonkamer mee wil opvrolijken. Maar toch: hij heeft me overtuigd. In kunst gaat het, zeker tegenwoordig, niet zozeer om 'het schone', dan wel om 'het goede' of 'het ware'. Alleen kunnen die twee categorieën voor iedereen andere dingen betekenen. Dat probleem zullen we wel nooit oplossen, vrees ik. Tuymans heeft dat voor zichzelf wel gedaan en er uiting aan gegeven op een manier die behoorlijk wat mensen aanspreekt. Geen geringe verdienste is dat.