Retrospectieve Marc Chagall in Brussel - I

In de 'Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België' is een zeer ambitieuze tentoonstelling opgezet: 'Marc Chagall Retrospectieve 1908-1985'. Dat gaat dus over een carrière van 78 jaar, op zichzelf al een tijd, langer dan menig mensenleven. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat er meer dan 200 werken van de schilder te zien zijn: een overvloed die bij wijze van spreken op de duur pijn aan de ogen begint te doen. Ik begin een beetje aan te voelen wat men bedoelt met 'het syndroom van Stendhal', maar dat ben ik wel voorgebleven: het is niet de bedoeling dat je verdrinkt in het bekijken en genieten van kunst.

De tentoonstelling gaat uit van de chronologie van Chagalls leven: de eerste werken in Rusland, dan Frankrijk, weer Rusland, daarna Berlijn, opnieuw Frankrijk, dan oorlog en Amerika. Hij heeft wat 'gewandert' in zijn lange leven en de voor Joden zeer onzalige twintigste eeuw. Haast vanzelfsprekend zie je dan ook zijn uitbeelding van de 'Wandelende Jood': een landman op zijn Russisch uitgedost, met plunjezak die aan zijn wandelstok hangt, en die zijn stadje Vitebsk verlaat. In 1922 heeft hij in ieder geval definitief Rusland verlaten. Vrolijk ziet die landverhuizer er niet echt uit: 'Das Wandern ist des Müllers Lust' bedoelt hij hier zeker niet. Hij zou nadien nog veel meer te verhapstukken krijgen, zoals alle Joden trouwens.

Onderweg, of De wandelde Jood, 1923-1925, olieverf op doek, 72 x 57 cm


Een zeer vroeg werk is 'Ik en het dorp', uit 1912. De oorspronkelijke titel van het werk was het Russische woord 'mir', en dat betekent zowel 'vrede' als 'wereld'. Het latere idioom van Chagall is hier al voor een deel aanwezig: de huisjes op de achtergrond, waarvan er twee ondersteboven staan, daaronder de boerin in eenzelfde positie, de boer met de zeis daarachter, een man (dat zou Chagall zelf zijn) en een koe (dat zou een verbeelding van zijn geliefde Bella kunnen zijn) die elkaar zeer open aankijken, een koe die gemolken wordt in de kop van de grote koe, die overigens een halssnoer draagt, de kunstenaar die zijn liefje een bloeiend takje lijkt aan te bieden: er wordt een soort van paradijs geëvoceerd, lijkt me. Chagall heeft zo te zien inderdaad 'vrede' met zijn 'wereld'. Een doek dat geluk uitstraalt is het: in 1915 trouwt hij met zijn eerste grote liefde Bella Rosenfeld, nadat hij van 1911 tot 1914 in Parijs geleefd en gewerkt had.

Ik en het dorp, 1912, potlood, aquarel en gouache op papier, 61,8 x 48,9 cm

Na hun huwelijk gaat Chagall verder met het uitbeelden van dat huwelijksgeluk. In 'De verjaardag' zweeft hij op zijn rug om met enige acrobatiek haar toch op de mond te kussen, en zij lijkt ook nauwelijks de grond te raken; haar boeketje dat ze voor haar verjaardag gekregen heeft (?) houdt ze nog in haar handen: overrompelende liefde wordt hier weergegeven. Met de wetten van de alledaagse werkelijkheid neemt de schilder een loopje, op poëtische wijze dan, zoals ook in 'De wandeling' trouwens.

De verjaardag, 1915, olieverf op karton, 80,6 x 99,7 cm

In 'De wandeling' is het zijn jonge vrouw die zweeft: in de wolken is zij,'over the moon', zoals de Engelsen zeggen. Die man is hier niet te zien, maar bevindt zich in ieder geval boven het aardse Vitebsk. Hij staat in de velden buiten de stad, links van hem een felrood kleed versierd met bloemenmotieven , en in het midden waarvan een fles rode wijn en een wijnglas. In zijn rechterhand houdt hij een vogel... Alle geneugten des levens verenigd in een schilderij: het geluk spat er gewoon af!

De wandeling, 1917-1918, olieverf op doek, 175,2 x 168,4 cm