dinsdag 3 maart 2015

Turnhout, Begijnhofkerk - biechtstoelen, preekstoel

De beeldenstorm in de zestiende eeuw liet vele kerken zwaar beschadigd en geplunderd achter: beelden en schilderijen vernietigd, kerkmeubilair grondig toegetakeld. Dat moest dus allemaal vervangen en vernieuwd worden, maar de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) was ook nog aan de gang: snel ging die restauratie niet. Na de Vrede van Westfalen schijnt dat proces dan echt van start gegaan te zijn, tenminste die indruk krijg ik als ik een aantal kerken in de buurt van Turnhout bekijk: allemaal heringericht in de zeventiende-eeuwse barokstijl: De Sint-Pieterskerk in Turnhout, de Sint-Katharinakerk in Hoogstraten, en ook de Begijnhofkerken van beide plaatsen.

In die van Hoogstraten ben ik veel vaker geweest dan in die van Turnhout: die eerste is namelijk altijd toegankelijk, in die van Turnhout kun je alleen in als er een dienst is, of een tentoonstelling, zoals 'De andere verbeeld/Verbeeld gevaar'. En dan merk je dat beide kerken in hun meubilair dezelfde taal spreken: de barok van de contrareformatie. Beide hebben een preekstoel met een 'Ecclesia Triumphans': in Turnhout is dat een vrouwelijke, prachtig uitgedoste figuur met het stralende kruis van de overwinning leunend tegen haar rechterarm, en een mooie ciborie in haar rechterhand. Op haar opgeheven linkerarm rust een pauselijke tiara, de driekroon die de drie functies van de pontifex maximus symboliseren: die van 'priester, leraar en koning'. Op de foto is de tiara niet echt  goed te zien, moet ik toegeven. De triomferende kerk lijkt wel weergegeven te zijn door een 'pausin'.


De Ecclesia triumphans' in Turnhout



De 'Ecclesia triumphans' in Hoogstraten, nog meer 'pausin'

Behalve die preekstoel bezit de kerk ook nog twee prachtige biechtstoelen, die door Harry de Kok al beschreven zijn in zijn 'Gids voor het Oude Turnhout en omgeving' uit 1980. Vooral de beelden die ervoor staan zijn indrukwekkend. Ze zijn door een bemiddelde begijn (zij legden geen belofte van armoede af) in 1667 aan de kerk geschonken: 'Ghegeven uyt liefde tot ciraet van het huys Gods'. Aan die aan de zuidkant zien we Petrus met een omgekeerd kruis (hij werd ondersteboven gekruisigd), Veronica met het doek waarmee ze Christus' gezicht afwreef en Koning David met zijn harp.



Biechtstoel aan de zuidkant

Aan de andere kant van de kerk de tweede biechtstoel: hier zien we Maria Magdalena met een doodhoofd in haar armen als symbool van de vergankelijkheid, twee engelen die het gebed voorstellen en de Heilige Barbara.
en ik moet zeggen: die beelden zijn echt wel fraai gemaakt.


Biechtstoel aan de noordkant

Helemaal in dezelfde taal en stijl zijn ook de biechtstoelen in de Begijnhofkerk van Hoogstraten, hoewel iets kleiner en soberder, met maar twee beelden in plaats van vier. Daar zie je bijvoorbeeld Petrus met zijn sleutels waarmee hij al dan niet de hemelpoort kan openen, en Maria Magdalena, opnieuw met haar doodshoofd: vergankelijkheid en verhoopte beloning naast elkaar.  


Biechtstoel in de Begijnhofkerk van Hoogsstraten

In de zeventiende eeuw werden de kerken vol nieuw meubilair gezet, en kosten noch moeite werden gespaard, naar me schijnt. Maar vooral werd er op gelet welke boodschap dat allemaal overbracht om de contrareformatie te doen zegevieren. En daar zijn ze in de Zuidelijke Nederlanden zoals we weten echt wel in geslaagd.






Geen opmerkingen: