Rubens privé - II - Het Pelsken en Onze-Lieve-Vrouw

Het schilderij waar naar aanleiding van 'Rubens privé' opnieuw onderzoek over gedaan is, en wordt nogal wat over geschreven is, want het schilderij bleek erotischer dan wat men nu ziet, is natuurlijk 'Het Pelsken', dat op de tentoonstelling overigens niet te zien is, maar wel een reproductie op ware afmetingen: 176 x 83 cm. Het hangt nu in het 'Kunsthistorisches Museum' in Wenen, maar het is geschilderd op een aantal aan elkaar gezette panelen: Rubens schijnt zeer zuinig op zijn materiaal geweest te zijn, en hij wilde zo weinig mogelijk verloren laten zijn. Het gevolg is dan weer dat het werk te kwetsbaar is geworden voor enig vervoer, dus doen we het is met een grote reproductie. Daar zijn een aantal dunne stokken op te zien die de verschillende panelen van het werk aanduiden: het zijn er zes. 'Het Pelsken' hing in de slaapkamer van het nieuwe echtpaar en is het priveeste schilderij van Rubens, als ik dat zo mag uitdrukken. Na zijn dood kwam het aan zijn vrouw toe, en het is pas na haar dood in 1658 dat het in andere handen kwam. Wat meer dan begrijpelijk is.

Het Pelsken, eigenlijk: Helena Fourment in een bonten mantel, ca.1628

Een ander schilderij, dat daar sterk mee contrasteert - de ene lieve vrouw is de andere niet - dateert uit 'circa 1628', tenminste toen schijnt Rubens het afgewerkt te hebben. Hij was er jaren eerder aan begonnen en heeft het dan laten staan: het gaat over 'De boodschap aan Maria', ook bekend  als 'De Annunciatie'. Het hangt in het atelier in het Rubenshuis: een groot, kleurrijk doek is het, met het licht op de essentie: de engel Gabriël die neerdaalt en de opkijkende Maria aankondigt dat zij de Moeder Gods zal worden. Dat Maria een eenvoudige vrouw is, wordt duidelijk in de rechterbenedenhoek: daar staat een naaimandje en ligt een slapende poes. Er zit best wat dynamiek in deze 'Boodschap'.

De boodschap aan Maria, 1628, 310 x 187,6 cm

Het deed me denken aan een andere Rubens die ik in de kathedraal gezien heb: 'De tenhemelopneming van Maria', luisterrijk,feestelijk en triomfantelijk. De kleuren vind ik hier nog indrukwekkender, en wat dynamiek betreft: er loopt een boog van linksonder, waar hij vertrekt bij het hoofd van een apostel die zijn armen ten hemel heft, tot boven het hoofd van Maria, waar het hemelse licht rond straalt. Tezelfdertijd loopt een verticale lijn vanaf de armen van dezelfde apostel via Maria de hemel in: door die compositie wordt Maria als het ware de hemel ingezogen. De nodige engelen, putti en mensen maken het wonder nog levendiger. Dit is wel barok op zijn allerbest. Ik houd niet zo van barok in dienst van de contrareformatie, maar dit schilderij is een zeer overtuigend kunstwerk, dat staat buiten kijf. Je moet er wel voor naar de kathedraal, in het Rubenshuis is het niet te bewonderen.

De tenhemelopneming van Maria, 1626-27, 490 x 325 cm

In het atelier hangt nog een portret dat niet zozeer in 'Rubens privé' thuishoort, hoewel: het is een beeld van zijn toen zeer jonge en meest begaafde leerling Antoon Van Dyck. Het dateert uit ca. 1617, toen Van Dyck (°1599) zo'n 18 moet geweest zijn. Door clair-obscur en een zeer witte kraag krijgt het gezicht alle aandacht: zich kennelijk van zijn waarde bewust kijkt de jonge leerling-schilder de toeschouwer allesbehalve timide aan. Een bescheiden indruk geeft hij niet: hij heeft een erg succesvolle carrière als portretschilder gehad, maar dat kon hij toen nog niet weten natuurlijk.

Portret van Antoon van Dyck, ca. 1617, 354 x 250 cm

'Rubens privé' toont werken van de schilder die hij voor zichzelf maakte, en  die je niet zo vaak ziet: het blijkt dat hij zijn geliefden met hetzelfde bekwame vakmanschap afbeeldde als zijn werken waar hij veel geld mee kon verdienen. Zij moeten hem na aan het hart gelegen hebben, en hijzelf moet een echt wel gevoelig man geweest zijn. Dat laatste wisten we al langer, ook al afficheerde hij zich graag als de succesvolle schilder-diplomaat. 'Rubens privé' is een tentoonstelling die de geïnteresseerde niet mag missen. Om het even contrareformatorisch uit te drukken: dat zou echt zonde zijn.