donderdag 23 juni 2016

Hoogstraten: de wandtapijten in de Sint-Katharinakerk (2)

De gravin, Elisabeth van Culemborg, liet natuurlijk het verhaal van haar patroonheilige in de wandtapijten uitbeelden, en dan gaat het over de Heilige Elisabeth van Hongarije of van Thüringen. Zij werd geboren op 7 juli 1207, was een echte koningsdochter, een prinses dus, en door andere adellijke huizen kennelijk zeer begeerd. Al in 1208 stuurt paltsgraaf Herman I een gezant naar Hongarije om over een huwelijk tussen zijn zoon, ook een Herman, en Elisabeth te onderhandelen. Met goede afloop overigens, want in 1211 verhuist Elisabeth naar Duitsland om daar verder opgevoed te worden en voorbereid op haar huwelijk: het kind was dus vier jaar. Haar aanstaande sterft echter wanneer zijn nog maar negen is, maar geen nood: haar nieuwe bruidegom, Ludwig, is de broer van de overleden kandidaat, en met hem trouwt ze als ze vijftien is. Drie kinderen heeft ze van hem, maar het derde, en tweede dochter, wordt geboren wanneer Ludwig in Italië al aan de pest gestorven is, onderweg op een kruistocht naar het Heilig Land. Na dit ontijdige overlijden wordt ze door haar schoonbroer verjaagd, en hij neemt haar ook haar kinderen af. Voordien had zij in Thüringen tijdens een uitbraak van de pest zoveel mogelijk de noden van de bevolking gelenigd. Alleen gevallen treedt ze in in het klooster van Eisenach, en laat in Marburg een ziekenhuis bouwen, waar ze dag in, dag uit zieken verzorgt. Ze overlijdt op 27-jarige leeftijd: doodgewerkt had ze zich. In 1235 wordt zij door paus Gregorius IX heilig verklaard. Overigens is het aan haar te danken dat zovele ziekenhuizen 'Sint Elisabeth' heten: zo is er een in mijn eigen Turhnout, en een in Herentals.


De Heilige Elisabeth van Hongarije geeft een melaatse een bad, ca. 1480


Het kan niet anders of Elisabeth van Culemborg moet een zeer gelovige vrouw geweest zijn: zij zat vooral achter de bouw van de grafkerk. Zij wilde eigenlijk een vijfbeukige kerk, maar daarvoor volstonden zelfs haar financiële middelen niet, en bijgevolg werd de Sint-Katharinakerk tot iets bescheidener. Maar dat het verhaal van Elisabeth van Hongarije haar sterk aangesproken moet hebben, daar bestaat geen twijfel over. Of zij zelf zo hulpvaardig was, en de nood van de bevolking in haar graafschap metterdaad lenigde, daar heb ik helaas nergens iets over gelezen.


Elisabeth van Culemborg

De reeks wandtapijten over het leven van de Heilige Elisabeth is altijd compleet gebleven (bij Antonius is dat niet het gevel). Dat maakt dat je haar leven gewoon chronologisch kunt bekijken, van haar geboorte  tot haar verering als heilige. En het is ook makkelijker er foto's van te nemen: in dat deel van de kerk hangen nauwelijks gebrandschilderde ramen, en heb je dus geen weerspiegeling.

In het eerste tafereel is Elisabeth nog wat we vroeger een 'busselkind' noemden, maar toch wordt er al onderhandeld ver haar toekomst als toekomstige bruid van de paltsgraaf. Helemaal links houdt een hofdame het wiegje vast met baby'tje Elisabeth erin, haar gekroonde moeder luistert naar het gesprek van de gezant uit Duitsland en een van haar raadsleden: de vrouwen spreken duidelijk niet, en eigenlijk kijkt niemand naar het kleine kindje.


Mannen onderhandelen, vrouwen kijken luisterend toe

Volgend bedrijf van wat eigenlijk toch een drama is: wanneer ze vier jaar oud is, wordt Elisabethje in een huifkar gezet, en vertrekt ze naar Duitsland. Haar moeder, de koningin, neemt roerend afscheid van haar, maar haar kind is ze wel kwijt. Dat moeder en kind uit elkaar getrokken werden, diende een hoger, dynastiek belang, en gevoelens van pijn en smart, tja, die gaan wel over.


Vertrek van de vierjarige Elisabeth

Maar ze wordt ten slotte toch de echtgenoot van paltsgraaf Ludwig,de broer van wie het eigenlijk had moeten zijn, en die sterft ook voortijdig aan de pest, ver weg van huis dan ook nog. Maar zij blijkt een sterke vrouw te zijn, en helpt waar ze kan, en laat zich niet op haar stand voorstaan: op een volgend tafereel voert ze een voetwassing uit, zoals Christus bij het Laatste Avondmaal: woorden wekken, maar voorbeelden strekken.


De voetwassing door Elisabeth

Een sterke geest in een zwakker lichaam, dat zal zij geweest zijn, deze heilige. In dit werk van driehonderd jaar na haar dood is het God zelf die haar van achter een wolk tot zich roept: een leven van deugd en goedheid wordt door de Almachtige beloond, en zo hoort het ook, vonden alle mensen toen.


God de Vader roept haar tot zich

En algauw wordt zij een heilige op wie vele mensen een beroep doen: zijn is de patrones van Hongarije, van de caritas, van verplegenden en van nog wat meer. En het laatste tafereel toont mensen die van heinde en verre naar haar toestromen: haar dienstbaar leven heeft de mensen vertrouwen gegeven, als er iemand is die hen kan helpen, dan zij wel.


Pelgrims bij het graf van sint Elisabeth

Daarmee eindigt het tweede stichtelijke verhaal dat de wandtapijten uitbeelden. Elisabeths leven was alles behalve een lachertje, maar eind goed, al goed: God heeft haar in zijn  hemelen opgenomen, bovendien werd zij snel tot de eer van het altaar toegelaten, en begon zijn voor allerlei smekelingen veel te betekenen. E si nin è vero, è ben' trovato.

** Bron (partim): toespraak van Yvan Maes de Witte, tijdens de 'plechtigheid' van 4 juni 2016

Geen opmerkingen: