Merksplas Kolonie - De landloper

Als je het bezoekerscentrum van Merksplas Kolonie binnenloopt, passeer je de officiële negentiende-eeuwse naam van de instelling: 'Koloniën van Weldadigheid'. Die Koloniën dateren nog uit de tijd van het korte bestaan van het 'Koninkrijk der Verenigde Nederlanden'. Willem I, toen onze koning, wist kennelijk dat hij met deze vorm van liefdadigheid goed deed. En misschien was dat ook wel zo: sinds de wet op de landloperij in 1993 afgeschaft werd, nam het verschijnsel 'dakloze' echt wel toe. En dat probleem vraagt toch ook een oplossing, denk ik dan.

Tegenwoordig 'open dag', maar niet meer voor landlopers: die zijn van naam veranderd.

Als ik dan binnen sta, word ik getroffen door een behoorlijk grote foto die ik meteen herken: hij staat namelijk op de omslag van het boek 'Landlopers' van Toon Horsten. Die foto trekt mij ongelooflijk aan: een oude man kijkt je niet eens aan, glimlacht hij een heel klein beetje, vraag ik me af, zijn haar is wat de Engelsen 'unkempt' noemen, ongekamd, maar zeker ook slonzig en verwaarloosd. Een met rimpels doorgroefd gezicht heeft hij, getuige van een hard leven allicht. Wat doet die foto toch met mij, blijf ik me afvragen. En toen schoot door mijn hoofd 'Zie mij aan, arme Spaanse vluchteling', een regel van een lied van voor Wereldoorlog Twee, over de inderdaad Spaanse vluchtelingen die toen in België en Nederland terechtgekomen waren. Jeroen Olyslaegers citeert het in zijn roman 'Wil'. En ik heb het, toen ik elf of twaalf was vaak gehoord op de koffergrammofoon van Bompa, toestel dat mijn vader naar ons thuis getransporteerd had. Op een dertigtoerenplaat was dat nog, ergens in 1958-1960. Maar toen lichtte het mij helemaal op: 'Ecce Homo' is de foto van deze oude man. En met liefde is dat beeld gemaakt, tenminste, zo voel ik dat: de fotograaf tast de waardigheid van de oude helemaal niet aan, en hoe ellendig en armzalig zijn leven ook geweest mag, deerniswekkend komt hij mij niet over, eerder 'sympahtiek', in de oorsproneklijke betekenis van het woord: 'medevoelend, mede-lijdend'. Enorm geslaagd vind ik dit beeld.

De foto is gemaakt door James Noble, en die hoort thuis in Toronto, Canada. Of ik daar de juiste Noble mee gevonden heb, weet ik niet, want de man maakt vooral reportages van huwelijken en foto's van 'well-to-do burghers'. Maar dat Toon Horsten voor zijn boek een foto van iemand van de andere kant van de wereld gebruikt, vind ik dan weer getuigend van enige kiesheid: geen Vlaming of Belg zal hier een verwant in herkennen. Ik vind het allemaal nogal indrukwekkend.

Ecce Homo

Een vleugje humor: het bezoekerscentrum is ondergebracht in de vroeger varkensstallen. Het achterdeel van een zeug met drie biggetjes steekt uit een van de poortjes. Op een of andere manier was Merksplas Kolonie toch vruchtbaar.

Her verleden in kunststof geëvoceerd

Merksplas Kolonie: het bezoeken waard, zeker ook voor de natuur.