Frans Masereel: groot werk - Oorlog en vrede

Als je de Masereel-tentoonstelling in Oostende binnenkomt, word je vrijwel onmiddellijk met een werk geconfronteerd dat alleen al opvalt door zijn afmetingen: zo'n 7 bij 4 meter is het, tenminste dat schat ik. Zonder meer indrukwekkend! Is dit een Masereel, vraag je je dan af. Het zit zo: zijn goede vriend Henry van de Velde had Masereel verzocht, gevraagd, uitgenodigd het te maken voor het Belgische paviljoen op de wereldtentoonstelling in Parijs in 1937 (in een klein gidsje leer je nog eens iets!). 'La famille en lecture' heet het, in het beste Belgisch mogelijk.

Centraal zitten vader, moeder en dochter rustig en ongestoord van hun boeken te genieten, met een uitbundig stralende zon achter hen: waar kunnen wij nog beter zijn? Ze bevinden zich vlak bij de zee, tussen de zonnebloemen, en het leven speelt zich links en rechts van hen af. Links zie je de stad en de industrie, aan de rechterkant meer natuur, een klein dorpje en schepen die binnen komen gevaren, een man spreidt verwelkomend zijn armen. Een idyllisch tafereel is het, een geïdealiseerde wereld waar 'tout est pour le mieux dans le meilleur des mondes possibles'. Toch komt het schilderij uit 1937: zo heel voorspoedig was de wereld er toen echt niet aan toe, maar - nog volgens mijn gidsje - past het werk door zijn formaat en het afgebeelde tafereel bij eerder communistisch geïnspireerde propaganda. Masereel had nogal wat sympathie voor dat systeem, hij was een geëngageerd man, maar wat hij hier weergeeft heeft het communisme helaas ooit nooit kunnen verwezenlijken, weten we nu. Maar dat kon de kunstenaar toen dan weer niet bevroeden. (Tegenwoordig is dit kunstwerk te bewonderen in het Antwerpse culturele centrum Nova, op het Kiel is dat).

La famille en lecture, 1937 - olieverf op doek

Bij 'De lezende familie' hoort nog een tweede werk, een muurtekening, ook voor de wereldtentoonstelling van 1937. Het is een muurtekening van 5 bij 7 meter, en stelt 'L'enterrement de la guerre' voor. Of dat werk nog ergens bestaat en te bekijken is, weet ik niet. Wel is op de tentoonstelling een schets van dat werk te zien: een blije menigte draagt gelukkig en juichend de oorlog in een open doodskist ten grave. De oorlog is een monster: zijn voeten zijn tanks, zijn benen  en dijen lopen van kanonnen, ter bescherming van zichzelf draagt hij een gasmasker. Weer volgens het gidsje zijn in de gezichten van de dragers bekende Franse communisten te herkennen, en een paar van hen waren kennissen van Masereel. Een grapjas was hij, ook in zijn engagement.

L'enterrement de la guerre (schets)

Helaas bleek in  september 1939 dat de oorlog in Europa springlevend was: dat heeft Masereel niet kunnen beletten, en velen met hem niet. Maar men kan niet zeggen dat hij de mensen niet gewaarschuwd heeft: dat is onder andere wat een kunstenaar hoort te doen, en een werk als dit blijft jammer genoeg nog altijd actueel. Goed dat die schets ook in Oostende te zien was.