Hoogstraten: Brokaat en Fluweel - liturgische gewaden

In het Stedelijk Museum van Hoogstraten loopt op dit ogenblik de tentoonstelling 'Brokaat en fluweel': de mode van de hoge adel uit de zestiende eeuw wordt er belicht. In twee kleinere kamertjes vind je ook liturgische gewaden uit dezelfde tijd. Zeer erg het bekijken waard is een koorkap: in het Latijn heet zo kledingstuk 'pluviale', wat regenmantel betekent, en dat is exact het gebruik ervan door de Romeinen. Blijkt dat veel van de liturgische gewaden hun oorsprong vinden in de Romeinse oudheid: dat wist ik niet, je leert nog eens iets bij. Deze koorkap is geproduceerd in de zestiende eeuw, speciaal voor de grafkerk van Antoon en Elisabeth: het grafelijke paar schonk haar de nodige kledij.

Zo'n pluviale had natuurlijk een kap: een regenmantel heeft weinig zin als je hoofd nog nat wordt, moeten de Romeinen gedacht hebben. Die kap is in dit liturgische gewaad verdwenen - in kerken behoort het niet binnen te regenen - maar er is nog wel iets van overgebleven: de verdwenen kap is een 'schild' geworden, dat je van boven op de rug vindt. En zo'n schild vraagt natuurlijk om verfraaiing: in dit geval is er 'Het Laatste Avondmaal' op geborduurd.

Er is ook een 'dalmatiek' te zien: dat is een gewaad met wijde mouwen, gedragen door de diaken die de priester of de bisschop tijdens de mis assisteert.

Het 'schild' met 'Het Laatste Avondmaal

Als je zo'n koorkap voor je lichaam sluit, krijg je natuurlijk twee panden waarop wel allerlei fraais en stichtends aangebracht kan worden. En dat zijn hier scènes uit het lijdensverhaal van Christus: de kunstenaar is begonnen met 'Het laatste avondmaal', en hij volgt dan gewoon de bekende chronologie. Je moet soms wel goed kijken om een tafereel thuis te kunnen wijzen, maar een bezoekersgids zet je op de goede weg. (Uit die bezoekersgids komt overigens meer van mijn informatie.)

De voetwassing

Het verraad van Judas

De doodsstrijd van Christus, waarbij de apostelen in de Hof van Olijven liggen te slapen

De veroordeling door Pilatus, die zijn handen in onschuld wast

Christus met de doornenkroon

Nog uit de 16de-eeuw is een kazuifel: een mouwloos bovenkleed is dat. Volgens de legende zou het zijdeborduurwerk door Gravin Elisabeth zelf gemaakt zijn. Legende en overlevering vertellen niet altijd de waarheid, maar, zoals de Italianen zeggen: 'Si non è vero, è ben' trovato'. De voorzijde van dit gewaad ziet er niet zo erg goed uit, en dat komt door grove restauraties. Maar met enige goede wil kun je op de foto toch de verschijning van Christus aan Maria Magdalena zien (boven), en het bezoek van Elisabeth aan Maria (onder). Dat had je in die tijden: geloofswaarheden werden op allerlei manier zichtbaar gemaakt. Maar ik vrees dat de kerkgangers van toen daar maar heel weinig van zagen: de priester bevond zich bij het hoogaltaar, redelijk ver van het 'publiek' in de kerk.

De kazuifel: Christus en Maria Magdalena; Maria en Elisabeth

De rugzijde ziet er veel beter uit: in het midden van het kruis ontmoet Jezus de ongelovige Thomas, op de linkerkruisarm zie je aan de rechterzijde een 'Jakob en de engel', aan de linkerkant een 'Engel met een man in wapenuitrusting'

De kazuifel: Christus en de ongelovige Thomas

De versieringen van deze liturgische gewaden vind ik zeer interessant, maar het bijzondere is voor mij dat het originele 16de-eeuwse kledingstukken zijn: vijfhonderd jaar geschiedenis hebben die doorstaan. De beeldenstorm is daar bij, de Eerste en Tweede Wereldoorlog, de ontploffing en vernietiging van de kerk zelf, en wat er in de tussentijd nog gebeurd mag zijn: dat is toch opmerkelijk, zou ik zeggen! Daarom: het nauwkeurig bekijken zeker waard!