Hoogstraten, Sint-Katharinakerk: de preekstoel

Gisteren had ik nog eens kerkwacht in Hoogstraten, vroeg op het jaar, zeg maar. En een toeloop was het niet: de toren wordt gerestaureerd, de hoofdingang is gesloten, en je moet een beetje zoeken naar de toegang aan de zuidkant van de kerk. Ik had mijn fototoestel bij me, want je ontdekt wel altijd iets in de Sint-Katharina. En jawel, ik heb de preekstoel eens goed bekeken.

Bij de verwoesting van de kerk in 1944 was die 'mit deutscher Gründlichkeit' vernield: het klankbord was onherstelbaar verloren. Maar de rest van de kansel is gered en gerestaureerd. En het is niet zomaar een preekstoeltje, daar in Hoogstraten. Onder de kuip zie je het tafereel waarin Christus zegt: 'Laat de kinderen bij me komen, want het koninkrijk van God behoort toe aan wie is zoals zij. / Ik verzeker jullie, wie niet als een kind openstaat voor het koninkrijk van God, zal er zeker niet binnengaan'. (Marcus 10:14-15)

Het is een beeldhouwwerk van Theodoor Verhaegen (Mechelen, 1700-1759) een niet geheel onbekende kunstenaar. Hij werkt in de sfeer en mentaliteit van de contrareformatie en is duidelijk een vertegenwoordiger van de barok.  Dat zie je meteen al aan de beweging in zijn beelden: nadrukkelijke plooival, twee kindertjes die hun armpjes naar Jezus uitstrekken, een eerder pathetisch uitziende moeder aan zijn rechterkant, en de ander schijnt in gesprek te zijn met de Heiland. Dramatiek genoeg in dit geheel van beelden. En de kindjes zijn goed doorvoed: als weelderige wezentjes worden zij voorgesteld, zoals dat hoort in de barok.

Theodoor Verhaegen, Laat de kinderen bij me komen

Op de kuip zijn drie mooie medaillons te zien: die waren ook volledig vernield, maar die zijn vervangen door nieuwe identieke exemplaren: Verhaegen door twintigste-eeuwers in ere hersteld. 'De parabel van de Goede Herder' bevindt zich het dichtst bij het hoogkoor (Lucas 15:3-7). Daarin wordt gesteld dat er in de hemel meer vreugde zal zijn om een bekeerde zondaar dan om de 99 mensen die altijd al goed en vroom hebben geleefd, zoals een herder ook bijzonder blij is om het teruggevonden verdwaalde schaap. Van aanschouwelijk onderwijs wist de Kerk wel iets in die dagen, toen weinig mensen konden lezen.

De parabel van de Goede Herder

Echt barok en didactisch overtuigend is ook het medaillon 'Ecclesia triumphans'. Die 'Zegevierende Kerk' zit op een stormachtige golf (of is het een wolk), vergezeld door drie engelenhoofdjes neerbuigend en minachtend te kijken naar de verslagen nieuwlichters die hun boeken nog wel bij zich hebben, maar door de 'Ecclesia' als het ware verpletterd worden. Gedaan met reformatie hier, dat zal duidelijk zijn.

De 'Ecclesia triumphans'

Die Ecclesia triumphans herkende ik meteen: ik heb die hier ergens nog gezien. En jawel hoor, in de kerk van het begijnhof van Hoogstraten is er ook een te zien: daar schraagt ze in haar eentje de preekstoel. Als een strijdvaardige vrouw wordt ze voorgesteld, met een soort van lans en schild incluis. En zij is ook van de hand van Theodoor Verhaegen.

Begijnhofkerk, Ecclesia triumphans

Ik zoek natuurlijk de passages in het Nieuwe testament waarover deze verhalen gaan. En dan valt nog eens op hoe veel van Christus' uitspraken gewoon in onze taal zijn opgenomen. 'Door het oog van de naald kruipen' komt uit Marcus 10:25: 'het is gemakkelijker voor een kameel door het oog van de naald te gaan dan voor een rijke om het koninkrijk van God binnen te gaan'. En vers 31 luidt: 'Velen eersten zullen de laatsten zijn en vele laatsten de eersten'. In ons Nederlands is dat geworden: 'De laatsten zullen de eersten zijn'. Want wij kunnen wel geseculariseerd zijn, de sporen van het evangelie zullen niet uitgeroeid geraken, vrees ik dan maar.

De Sint-Katharinakerk in Hoogstraten: daar is altijd wel iets te vinden en te beleven. Via een omweg zelfs taalkundig.